De uitlevering van Julian Assange aan de Verenigde Staten (longread)

bron: reporters online, 27 februari 2020

Afgelopen week was de eerste week van de rechtszaak in Londen over de uitlevering van Julian Assange aan de Verenigde Staten. Als hij wordt uitgeleverd hangt hem daar een gevangenisstraf van 175 jaar boven het hoofd.

De VS willen hem hebben als spion en stellen dat hij met zijn publicaties Amerikaanse levens in gevaar heeft gebracht. Ook zou hij klokkenluider Chelsea Manning hebben geholpen om in een computer in te breken. Assange publiceerde in 2010 over Amerikaanse oorlogsmisdaden in Irak en Afghanistan. Als hij wordt uitgeleverd, ontstaat de situatie dat een publicist die vertelde over oorlogsmisdaden wordt uitgeleverd aan het land dat ze beging. Dat maakt dit een beladen proces en het eerste in zijn soort. Met Assange staat de vrijheid van pers voor de rechter, omdat de Verenigde Staten het recht op vrije meningsuiting (first amendment rights) niet op Assange van toepassing achten en omdat een aanklacht onder de spionagewet in de VS niet toestaat dat je in je verdediging zegt dat je het deed in het algemeen belang.

Ik ben er voor naar Londen gegaan om te zien hoe dat gaat. Ik zocht antwoord op drie vragen.

• hoe doet de Nederlandse pers verslag van deze rechtszaak?
• krijgt Assange een eerlijk proces?
• hoe verdedigt iemand zich in deze situatie?

Assange publiceerde in 2010 met WikiLeaks over de oorlogen in Irak en Afghanistan. Over specifiek die publicaties gaat deze rechtszaak, het gaat de Amerikanen niet over de andere publicaties van WikiLeaks. Het uitleveringsverzoek van de VS aan de UK werd begin 2019 gedaan.

Deze rechtszaak om uitlevering is de conclusie van een proces dat in 2012 startte nadat Zweden een onderzoek naar Assange startte. In Zweden had hij destijds met twee vrouwen onbeschermde seks gehad. Toen ze later op het politiebureau vroegen naar mogelijkheden om hem een HIV test te laten doen, werd daarover als was het een verkrachtingszaak geschreven in de Zweedse roddelpers. Assange las dat en ging naar het politiebureau om uit te leggen wat er aan de hand was en legde een verklaring af. Toen hij een tijdje later Zweden had verlaten voor een afspraak in Londen, werd er in Zweden een onderzoek gestart. Dat onderzoek was voor Groot Brittannië aanleiding om hem onder huisarrest te stellen en sindsdien zit hij vast.

Assange stond onder huisarrest vanwege een onderzoek in Zweden. Hij vertrouwde het niet en vermoedde opzet in een samenspanning tussen Zweden, Groot Brittannië en de Verenigde Staten om hem via Zweden, uit te leveren aan de Verenigde Staten. Assange verbrak zijn huisarrest en vluchtte naar de ambassade van Ecuador in Londen. Daar vroeg en kreeg hij politiek asiel. Er stond vanaf het moment dat hij asiel zocht 24 uur per dag Engelse politiebewaking voor de deur van die ambassade. Hij kreeg later ook het Ecuadoraans staatsburgerschap maar kon er niet weg zonder gearresteerd te worden. Een rapporteur van de Verenigde Naties zou dat later ‘arbitrary detention’ –willekeurige opsluiting- noemen.

In april 2019 nam Ecuador onder een inmiddels nieuwe president hem zijn staatsburgerschap weer af. Ecuador liet de Engelse politie binnen in de ambassade en leverde Assange uit aan Groot Brittannië. Hij werd naar een al klaarzittende rechter gebracht en die veroordeelde hem voor het verbreken van zijn huisarrest in 2012. Sindsdien zit hij in isolatie opgesloten onder het zwaarste gevangenisregime van Engeland. Een rapporteur van de Verenigde Naties zocht hem daar op en stelde vast dat Assange alle symptomen laat zien van iemand die langdurig is gemarteld. Hij onderbouwde dat dit martelen is gedaan in een samenspanning tussen Ecuador, de Verenigde Staten, Zweden en Groot Brittannië gezien het feit dat Assange de voorgaande 9 jaar had vastgezeten in ‘arbitrary detention’, onder huisarrest en daarna in die ambassade.

Willekeurige opsluiting en martelen gaan in tegen de afspraken binnen de Verenigde Naties en verdragen die ook door deze landen zijn ondertekend. Onderdeel van die verdragen is dat zulke rapporteurs controleren of landen zich aan de afspraken houden maar onderdeel van die verdragen is tegelijkertijd ook dat er geen sanctie staat op het niet nakomen van de afspraken.

Nadat Assange zijn straf voor het verbreken van zijn huisarrest had uitgezeten bleef hij in de gevangenis in isolatie opgesloten, omdat de Verenigde Staten inmiddels om zijn uitlevering had gevraagd. De aanklacht was die van spionage en van hacken.

De rechtbank waar de rechtszaak over uitlevering wordt gehouden ligt op een uur afstand buiten het centrum van Londen en heet Woolwich Crown Court. Het gebouw staat direct naast de Belmarsh gevangenis waar Assange vastzit. Op zondagnamiddag op weg naar mijn Bed and Breakfast loop ik er langs.

Om het complex staat een groot hek, waar ‘laat Assange vrij’ spandoeken aan waren opgehangen en er staan een paar tentjes van demonstranten bij de ingang. Iets verderop is er een tweede hek met slagboom en daarna is er de voordeur van het gerechtsgebouw. Er werd op het terrein van de gevangenis juist een persconferentie gegeven door de vader van Julian Assange; John Shipton. Hij was daar samen met Yanis Varoufakis, de oud-minister van Financiën van Griekenland die opkomt voor Assange.

Varoufakis vertelt ‘We zijn net twee uur lang bij Assange op bezoek geweest. Het gaat redelijk met hem. Julian mocht, omdat hij dit bezoek deed, die dag niet ‘luchten’ en krijgt vrijwel geen tijd voor overleg met zijn advocaten. Hij zit al een jaar lang 22 uur per dag in isolatie en heeft zich daardoor nauwelijks op de rechtszaak kunnen voorbereiden’. Varoufakis zegt dat hij desondanks hoopvol is dat uitlevering voorkomen kan worden. Ik hoor het hem zeggen. Ik geloof hem niet.

Er waren geen journalisten van de grotere media bij die persconferentie. Reporters without borders en een aantal activisten-journalisten waren er wel. En een paar mensen met spandoeken die in de tentjes voor de rechtbank bivakkeerden. Ik ga naar mijn Bed and Breakfast, voor mijn interviewafspraak met Lisa Ling. Lisa is klokkenluider van het Amerikaanse Drone programma (dat zijn die onbemande bewapende vliegtuigen die de VS in haar oorlogen zoals in Irak gebruikt).

Lisa vertelt over de term ‘non-state hostile intelligence actor (vijandige niet-landgebonden inlichtingenorganisatie)’ die destijds was verzonnen voor WikiLeaks en Julian Assange. Die term is volgens dezelfde definitie vandaag de dag van toepassing op bedrijven als Facebook en Cambridge Analytica, die zoveel invloed hebben dat onze verkiezingen er door worden beïnvloed. Waarom hebben we het daar niet over?’

Op maandagochtend acht uur zijn er voor het buitenste hek bij het gerechtsgebouw al een flink aantal demonstranten. Ik maak er een praatje met de portier. Hij legt uit: ‘journalisten en bezoekers voor de rechtszaak staan verderop al in de rij om binnen te komen. Er is binnen plek voor zo’n honderd mensen. Een paar in de rechtszaal en de rest in een tweede zaaltje met geluid en beelden vanuit de rechtszaal. Wie het eerste komt heeft de meeste kans om binnengelaten te worden, maar demonstranten moeten buiten het buitenste hek blijven’.

Dan komt de vader van Julian Assange aangewandeld. Aanwezige activisten begroeten hem en lopen mee langs die portier, die dat toelaat en zo lopen we voorbij het eerste hek.

Die horde is genomen.

Alleen journalisten mogen voorbij dat tweede hek met slagboom. Ik zeg dat ik ook journalist ben en wordt doorgelaten.

Op het pleintje voor de ingang van het rechtsgebouw staan zo’n honderd mensen in de rij. Onderzoeksjournalist Stefania Maurizi van de grote Italiaanse krant Repubblica heeft via wet openbaarheid van bestuur rechtszaken vastgesteld dat Groot Brittannië documenten in de zaak van Assange heeft gewist en ze heeft uitgezocht hoe het openbaar ministerie van Groot Brittannië instructies heeft gegeven aan het openbaar ministerie in Zweden. Ze twittert die ochtend dat ze er al sinds kwart voor zes ‘s in de rij staat. Een hoorzitting als deze zou openbaar horen te zijn, maar dat is niet zo. Het is erg moeilijk binnen te komen, ook voor Maurizi.

Ik zie iemand lopen die ik ken, Europees Parlementslid uit Tsjechië: Markéta Gregorová. Ze is er als internationaal waarnemer. We spreken af na de rechtszaak maar nu heeft ze haast want ook Europese Parlementsleden en waarnemers uit het parlement van Italië en Duitsland moeten in de rij anders komen ze er niet in. Er zijn geen Nederlandse parlementsleden.

’s Avonds vertelt ze hoe dat ging: ’eenmaal binnen was ik mijn groepje van waarnemers kwijtgeraakt. Die waren naar een ander zaaltje geleid. Ik vroeg aan een bewaker waar ik heen moest voor de Assange zaak? Hij zei ‘courtroom two’. Daar ging ik heen en ik kon gewoon naar binnen. Via tekstberichtjes van de delegatieleider hoorde ik dat ik goed zat. Pas later werd duidelijk dat het niet de bedoeling is dat internationale waarnemers in de rechtszaak zelf zouden zijn. Niemand sprak me er op aan en zo was ik bij het eerste deel van de zitting aanwezig’.

De rechtszaak begint. Assange zit achter plexiglas. Het geluidssysteem functioneert niet en zelfs in de zaal kan Markéta de rechter nauwelijks verstaan. Assange vanachter zijn plexiglas hoort er al helemaal niets van. In de extra ruimte voor de andere internationale waarnemers is het nog slechter omdat ze het moeten doen met slechte videobeelden zonder geluid omdat het microfoonsysteem het niet doet. In de ruimte waar de waarnemers zijn geplaatst is het smerig warm, druk en ongeventileerd.

Inmiddels zijn buiten de ‘gele hesjes’ uit Frankrijk aangekomen. Zo’n honderdvijftig demonstranten zingen en met megafoons en slaan met stokken en deksels op de hekken. Dat doen ze de hele dag! Uur na uur. Daarna gaan ze weer naar huis. Wat een statement van die Fransen! Het is daardoor erg druk voor de slagbomen geworden. De portier van dat gezellige praatje in de ochtend is nu wat minder gezellig en laat dranghekken plaatsen. Het begint ondertussen te regenen en het is erg koud. De wind is te hard voor paraplu’s maar die Fransen en de andere demonstranten begrijpen het. Toen ik het ook begreep zong ik mee en sloeg op de hekken. Dat geluid draagt tot in de rechtszaal! Assange bedankte ze er voor maar de rechter vroeg of iemand de mensen buiten kon vertellen dat het de rechtszaak hindert. Het haalt niets uit. Het protest buiten is niet alleen tegen de uitlevering van Assange, het is tegen hoe afgelopen tien jaar met Assange is omgegaan. Het protest en lawaai gaan door tot de zitting is afgelopen.

De mensen die uit tientallen landen naar Londen zijn gekomen om te demonstreren hinken tussen twee gedachten in een soort cognitieve dissonantie. Net als Varoufakis willen ze graag geloven dat er binnen in het gebouw recht gesproken wordt. Ze begrijpen tegelijkertijd dat de kans daarop eigenlijk niet bestaat na alles wat afgelopen tien jaar met Assange is gebeurd. Hun lawaai is dat statement ‘we erkennen dit proces niet’. Tom uit Australië, die het tentenkamp heeft georganiseerd, zegt ‘de mensen hier begrijpen dat het doorgestoken kaart is maar we moeten desondanks alles goed doen en goed documenteren. Wat hier gebeurt is ongeacht de uitkomst een historisch precedent’.

Na de eerste zittingsdag komt Assange’s vader zichtbaar vrolijk en opgelucht naar buiten. Hij maakt eerst een praatje met een paar mensen met gele hesjes aan en zegt ‘ze waren de hele tijd aan het liegen’, hij doelde op de Amerikaanse advocaten. Markéta zou daarover later zeggen ‘ze spraken zichzelf tegen en ze hadden de feiten verkeerd’.

Op de eerste zittingsdag kwamen vooral de Amerikanen aan het woord en dinsdag is het dan de beurt aan de verdediging. Dinsdagavond zegt de voormalig Britse ambassadeur Craig Murray op een event ‘de journalisten van de grote media waren er alleen op maandag, ze waren er niet op dinsdag. Ze deden verslag van het verhaal van de Verenigde Staten maar niet van het verhaal van Assange’.

Maandagmiddag tussen de camera’s op het plein voor de rechtszaal wordt ik door iemand aangeschoten met de vraag voor welke media ik eigenlijk werk? Ik zeg dat ik self-employed ben. Die mevrouw had een lijstje met alle aanwezige pers, waar ik dus niet op sta. Maar ik was zelf op zoek naar wie van de Nederlandse pers hier eigenlijk aanwezig is? Ze laat zien dat vanuit Nederland alleen de NOS op haar lijstje staat. Via Twitter leer ik dat het buitenlandcorrespondent Tim de Wit moest zijn. Maar Tim was niet bij die persconferentie van Varoufakis zondag en hij was er ook niet bij, op de persconferentie maandag na afloop van de eerste zittingsdag omdat hij toen op de radio verslag moest doen.

Ik vroeg Tim of ik hem mocht interviewen, maar daar had hij geen ruimte voor. Misschien later telefonisch? Tim zei in een tekstberichtje dat hij de rest van de week sowieso geen tijd had voor deze zaak omdat hij van Brexit verslag ging doen. Maar Brexit is toch al afgelopen? Is het verhaal van deze rechtszaak minder belangrijk dan de nasleep van Brexit?

Vanuit mijn Bed and Breakfast interview ik ’s avonds de Amerikaanse klokkenluider John Kiriakou. Hij werkte voor de CIA in Irak in de tijd van de oorlog in Irak waar Julian Assange over publiceerde. Daarover zei hij dat iedereen destijds al wist dat er geen massavernietigingswapens waren in Irak. Ook het Amerikaanse congres en de bondgenoten. Desondanks is die oorlog onder die valse voorwendselen gestart. Er zijn tienduizenden mensen doodgegaan in die oorlog, maar niemand als gevolg van de publicaties door WikiLeaks. Kiriakou vertelt dat er in Washington waar hij woont die week iedere dag protestdemonstraties voor Julian worden gehouden.

De National Security Agency klokkenluider Thomas Drake (die een aantal jaar vóór Edward Snowden al vertelde over misstanden in de VS) zegt later op twitter hoe deze zaak van Assange als twee druppels water lijkt op wat hem overkwam toen hij in 2010 de klok luidde over die NSA afluisterprogramma’s: ‘ik heb enorme flashbacks nu ik zie hoe de Assange uitleveringszaak verloopt. Ook bij mij zeiden ze dat ik geheimen gestolen zou hebben en het bloed van Amerikaanse soldaten aan mijn handen zou hebben’.

In de rechtszaal van de uitleveringszaak zeggen de Amerikaanse advocaten dat de uitlevering van Assange gezien moet worden als een gewoon strafproces en niet als een politiek proces. Ze zeggen er meteen bij dat Assange Amerikanen in gevaar heeft gebracht door in 2010 al zijn info klakkeloos op internet te zetten. In het verweer de volgende dag zeggen de advocaten van Assange juist, dat destijds meer dan twintig procent van de info juist niet was gepubliceerd om mensen niet in gevaar te brengen.

Op dinsdagochtend is het rustiger voor de slagbomen. Een handjevol demonstranten staat langs de toegangsweg waar ze zingend en met borden en spandoeken aan de langsrijdende automobilisten aandacht vragen. Iets verderop staat Hans uit Noorwegen. Hij heeft ook een demonstratiebord gekregen en zingt zachtjes mee.

Er zijn twee soorten activisten op deze rechtszaak afgekomen. Mensen zoals die luidruchtige Fransen en mensen zoals Hans, te bescheiden om hard te zingen. Hij houdt dapper zijn bord vast en heeft een idee! Even later staan er borden langs de weg die de automobilisten oproepen om te toeteren voor Assange en dat doen ze de rest van de dag.

Voor de poort zijn de spelregels veranderd. Ik mag niet meer op het pleintje tussen de echte journalisten omdat ik geen ‘kaart’ heb. Ik sta bij die tentjes buiten het hek als WikiLeaks editor Kristinn Hrafnsson komt aangelopen. We praten door het hek. Hij was uit de rechtszaal gezet maar weet niet waarom. Op twitter ontstond daar ophef over en de vader van Assange ging ook naar buiten. Dan mag Hrafnsson toch weer de rechtszaal in. Ik vraag hem door het hek of hij weet waarom? ‘Nee. Ze boden wel hun excuses aan maar ik twijfel er niet aan dat de sterke reactie en retweets maakten dat ik weer naar binnen mocht’.

Ik vroeg Hrafnsson naar hoe het ging op de tweede dag van het proces? ‘De berg aan bewijs dat door de verdediging werd gepresenteerd tegen de punten van de VS is overweldigend en we zijn pas op de tweede dag! In een wereld waarin feiten en het naleven van de wet nog zouden uitmaken, zou ik me geen enkele zorg maken. Als dit een rechtszaak zou zijn voor een jury zou het al over zijn door de overweldigende hoeveelheid bewijs dat hier door de verdediging van Assange wordt gepresenteerd. Maar ik ben dertig jaar journalist en ik heb nog nooit meegemaakt dat bezorgde burgers, het publiek, zelfs tot buiten de hekken van het hof zijn verwijderd. Niet alleen buiten het gebouw maar buiten de hekken. Ze eisten ‘kaarten’ van het publiek. Zonder ‘kaart’ kom je er niet in. Wat voor wereld is dit? Waar haal je dan zo’n ‘kaart?’’

Hrafnsson gaat verder: ‘de rechter moet in aanmerking nemen dat de informatie die in het publieke domein is, wat voor iedereen beschikbaar is, in strijd is met wat de Amerikanen nu in de rechtszaak zeggen. De rechter wordt willens en wetens voorgelogen en dat is iets dat de rechter zou moeten meewegen’. Hij zegt dat Assange tussen de eerste en tweede zittingsdag tweemaal is ‘stripsearched’ (tot in je blootje gefouilleerd). Maar Julian is geen crimineel! Er loopt een uitleveringsverzoek tegen hem, maar hij wordt vernederd. Hij is elf keer gehandboeid en tussen vijf verschillende cellen verplaatst nadat hij maandag na de zitting het rechtsgebouw verliet. En zodra hij weer in de gevangenis was zijn de documenten die zijn advocaten hem gaven, vertrouwelijke documenten, hem afgenomen. Dat moet toch allemaal een overtreding zijn van hoe een rechtsgang zou moeten verlopen en zoals dat in mensenrechtenverdragen is vastgelegd?’

Het is pauze in de rechtszitting en voormalig Brits ambassadeur Craig Murray loopt naar het hek. Hij zegt ‘een van de advocaten van Assange zou naar Spanje gaan voor een andere afspraak en verliet de zitting. Assange stond op om hem de hand te schudden maar werd fysiek vastgehouden om te voorkomen dat hij zijn eigen advocaat de hand schudde. Dit is allemaal intimidatie. En waarom praat ik met u door een hek? Het is alleen maar om te intimideren’.

’s Avonds is er in een kerk aan de andere kant van Londen een evenement met de titel ‘imperialism on trial — free Julian Assange’ georganiseerd. Russia Today zendt het live uit. Hun camera’s en journalisten zijn de enigen van de pers die op het evenement zijn afkomen. Bij opening wordt RT daarvoor bedankt en zegt de presentator: ‘geloof en vertrouwen zijn wat ons hier verbindt. Het is in een kerk. Een toepasselijke plek’.

Op Twitter had ik NPO radio1 aangeboden om ook verslag te doen, maar ik heb niets van ze gehoord. ’s Avonds word ik wel geïnterviewd door de podcast van ‘Anonymous Bites Back’ en ’s nachts interview ik John McAfee (die van de antivirus software). McAfee heeft een aantal jaar geleden besloten geen belasting meer te betalen en sindsdien is hij op de vlucht. Hij zegt ‘ze hebben Assange nu, er is geen hoop voor Assange. Het systeem is stuk’.

Op woensdagochtend zeven uur staan een groepje bewakers voor het hek van het gerechtsgebouw te verkleumen. Er is een rooster gemaakt en nu is het hun beurt aan de poort maar er zijn geen demonstranten om tegen te houden. Ruim voor acht uur staat weer mensen in de rij voor de slagboom in de hoop binnen gelaten te worden. Craig Murray is dan al naar binnen en ook mensen die voorgaande dagen op de perstribune zaten hoeven niet meer in de rij. Ze hebben kennelijk een ‘kaart’. Dan komt een advocaat van Assange aangelopen. De demonstranten roepen hem bemoedigend toe. Even later zijn daar de advocaten van de VS. Ze zien er uit zoals wat we vroeger yuppen noemden. Ik had gedacht dat ze ouder zouden zijn.

Ik sta te kletsen met Tom van het tentenkamp die vertelt hoe koud het was ’s nachts en dat ze weinig hadden geslapen. Dan komt John Shipman, de vader van Assange, aangewandeld. Hij geeft Tom een knuffel en vraagt ‘did you rest well?’ Tom zegt van wel.

Ik heb de antwoorden gevonden die ik zocht. De verdediging van Assange tegen deze uitlevering aan de VS wordt net zoveel buiten het hek gevoerd als binnen in de rechtszaal. Dat is hoe je je verdedigt. De gele hesjes uit Frankrijk, demonstranten vanuit de hele wereld zoals Hans en waarnemers als Markéta Gregorová van het Europees Parlement zijn van net zoveel belang als de verdediging door de advocaten van Assange.

Ik heb ook gezien hoe het kan dat soms grote dingen in de wereld niet op het NOS journaal of in de krant komen. Het is omdat de journalist die verantwoordelijk is om dat verhaal te maken, alleen er heen gaat op de dag dat de aanklager van de VS aan het woord is. De reden dat het niet in de media is in Nederland, is omdat die media er geen journalist heen sturen. Er zijn achtduizend journalisten aangesloten bij de Nederlandse Vereniging van Journalisten. Ze waren er niet.

Op mijn vraag of Assange een eerlijk proces krijgt gaf Yanis Varoufakis op zondag het beste antwoord.

Laten we het hopen.

In mei wordt de uitleveringszaak vervolgd.

Gerefereerde interviews kunt u terugzien op https://potkaars.nl/assange

Rico Brouwer, 27 februari 2020
https://potkaars.nl